پانل آزمایشات چکاب ورزشکاران و رایج ترین تست های ورزشی

برای دستیابی به بهترین عملکرد ورزشی با حفظ سلامتی، هم در ورزشکاران معمولی و هم در ورزشکاران حرفه ای، لازم است که بدن آنها نیز بهینه عمل کند. برای این منظور، معاینات منظم پزشکی ورزشی ضروری است و آزمایشات پزشکی جزء جدایی ناپذیر آن هستند.همان طوری که می دانیم، ورزش باعث افزایش میزان سوخت و ساز بدن شده و در نتیجه افزایش نیاز های منحصر به فرد از نظر تغذیه ای و مکمل ها را به دنبال دارد.  نوع‌‌ تغذیه و مصرف انواع و مقدار پروتئین ها و مکمل های غذایی پروتئینی و هورمونی باید به دقت کنترل شوند، و گرنه ممکن است نه تنها اثر مثبتی نداشته باشند،  بلکه آسیب های جبران ناپذیری به سلامتی ورزشکاران وارد خواهند کرد. از این رو حتما لازم است که ورزشکاران  به صورت دوره ای با اندازه گیری فاکتور های خونی و… کارکرد اعضا داخلی بدن خود را مورد آزمایش قرار دهند. این آزمایشات ورزشکار را قادر می سازد یک ارزیابی دقیق از وضعیت سلامت و عملکرد بدن خود داشته و مشکلات پزشکی را در مراحل اولیه شناسایی کرده و ضمن جلوگیری از آسیب بیشتر، باعث تسریع روند بهبودی نیز شود. فواید چکاپ آزمایشات دوره ای در ورزشکاران به طور خلاصه عبارتست از

• ارزیابی سلامت و تشخیص مشکلات پزشکی(مهمترین فایده)
• ارزیابی بهبود عملکرد ورزشی
• پایش اثرات تمرین ورزشی و  بررسی بار ورزشی
• پایش و کنترل داروها و مکمل های مصرفی
• پیشگیری از آسیب ارگان
• افزایش سطح علمی و بهره مندی از مشاوره های تغذیه ای و بهداشتی و پزشکی
• کمک به رعایت قوانین ورزشی

در این مقاله سعی شده است مهمترین آزمایش های مورد نیاز ورزشکاران را بطور خلاصه لیست کرد.

I. پانل آزمایشات کبد و مصرف داروهای مکمل از جمله داروهای استروئیدی

• AST (آسپارتات آمینوترانسفراز) یا SGOT (گلوتامات اگزالواستات آمینوترانسفراز): آنزیمی که در متابولیسم اسیدهای آمینه نقش دارد. به طور معمول، به مقدار کم در خون وجود دارد، در صورت تمرین شدید یا آسیب عضلانی، ممکن است سطح آن افزایش یابد و این سطح بالا ممکن است نشان دهنده آسیب سایر اعضای بدن باشد. افزایش آن در بیماری های کبدی، عضلانی و مصرف برخی داروهای استروئیدی مشاهده می شود.
• ALT(آلانین آمینوترانسفراز) یا SGPT (گلوتامات پیرووات آمینوترانسفراز): آنزیمی که در سلول های کبدی تولید می شود و آسیب هایی را که در آنجا رخ داده است، را نشان می دهد. به طور معمول، به مقدار کم در خون نیز وجود دارد، در صورت ضربه، یا در حین تمرینات فشرده ، ممکن است سطح آن افزایش یابد. افزایش آن در بیماری های کبدی و مصرف برخی داروهای استروئیدی مشاهده می شود.
• GGT (گاما گلوتامیل ترانسفراز): آنزیمی که توسط کبد، پانکراس و کلیه ها تولید می شود. ارزش آن هنگام بررسی کبد و مجاری صفراوی بررسی می شود، این پارامتر قابل اعتمادترین شاخص است. افزایش مقدار آن نشان دهنده انسداد مجاری صفراوی است.
• ALP(آلکالین فسفاتاز): آنزیمی که به تجزیه پروتئین ها کمک می کند. معمولاً هنگام بررسی بیماری های کبد و استخوان اطلاعاتی را ارائه می دهد. مقدار بالا نشان دهنده بیماری کبد یا استخوان (مانند پوکی استخوان) است، مقدار کمتر ممکن است به دلیل کم کاری تیروئید، سوء تغذیه یا کم خونی باشد. در بیماری های کبدی از جمله اختلالات انسدا کبدی-صفراوی و ناهنجاری های استخوانی افزایش می یابد.
• LH( هورمون لوتئیزه کننده): در هیپوفیز قدامی مغز تولید شده و در تنظیم ترشح هورمون های جنسی نقش متسقیم دارد. مصرف داروهای استروئیدی باعث تغییر میزان این هورمون و هورمون های تحت تاثیر آن می شود.
• FSH(هورمون محرک فولیکولی): در هیپوفیز قدامی مغز تولید شده و در تنظیم ترشح هورمون های جنسی نقش مستقیم دارد. مصرف داروهای استروئیدی باعث تغییر میزان این هورمون و هورمون های تحت تاثیر آن می شود.
• PRL(پرولاکتین): در هیپوفیز قدامی مغز تولید شده و در تنظیم ترشح شیر و هورمون های جنسی و عملکرد جنسی نقش دارد. استرس و ورزش مصرف داروهای استروئیدی باعث افزایش این هورمون می شود.

II.پانل آزمایشات هورمونی موثر بر عضلات ورزشکار:

• تستوسترون(Testosterone): هورمون جنسی مردانه می باشد. این هورمون نقش مهمی در ساخت و سفت شدن عضلات دارد، بنابراین اندازه گیری آن برای قدرت عضلانی وعملکرد آن مفید می باشد.
• پروژسترون(Progesterone): این هورمون جنسی در خانم ها تولید شده و اندازه گیری آن برای بررسی مقاومت و قدرت عضلانی و همچنین میزان آن در آقایان اهیت دارد.
• استرادیول(Estradiol): در خانم ها تولید می شود و با میزان استقامت عضلانی در ارتباط است. در آقایان ورزشکار ممنکن است میزان آن کاهش پیدا کند.
• کورتیزول(Cortisol): این هورمون از بخش قشری غده آدرنال ترشح می شود و به نوعی میزان آن با استرس در ارتباط است. در ورزشکاران به دلیل استرس ممکن است میزان آن افزایش پیدا کند. افزایش کورتیزول به دلیل خاصیت کاتابولیکی آن منجر به تحلیل عضلات می شود.
• استروژن (Strogene): استروژن در آقایان و خانم ها تولید می شود. استروژن یک هورمون آنابولیکی است و میزان آن با حجم و توده عضلانی و بدن ارتباط تنگاتنگی دارد.
• دی هیدروتستوسترون(Dihydrotestosterone): این هومورن در مردان تولید شده و نمایانگر تاثیرات تستوسترون بر روی ساختار عضلات می باشد.

III.آزمایشات بررسی حجم گیری عضلات در ورزشکاران

اندازه گیری هورمون رشد: هورمون رشد در غده آدنوهیپوفیز ساخته شده و مسئول رشد و توسعه بافت ها، افزایش حجم عضلات و دیگر عملکردهای آنابولیکی می شود.

IV.آزمایشات بررسی عمکلرد عضلات، اعصاب و آنزیم های درگیر در ورزش

• منیزیم(Mg): فاکتور معدنی خونی مهمی در بررسی قدرت و عملکرد عضلانی، بهبود عملکرد ورزشی و کنترل است.
• ویتامین ب12(B12): در تولید سلول های خونی (گلبول های قرمز)،  کنترل و بهبود عملکرد سیستم عصبی مرکزی و عضلات نقش کلیدی دارد. کاهش آن منجر به نوعی کم خونی، اختلالات عصبی، خستگی ، ضعف عضلانی و کاهش عملکرد ورزشی می شود.
• آنزیم فسفوکراتین کیناز (CPK): آنزیمی است که در عضلات وجود دارد وتغییرات آن با آسیب های عضلانی ارتباط مستقیم دارد. در ورزش های سنگین میزان آن افزایش می یابد. اندازه گیری آن برای ازیابی بازیابی عضلات و استراحت مناسب پس از فعالیت ورزشی و همچنین بررسی آسیب عضلانی مهم می باشد

V. آزمایشات ارزیابی عملکرد استخوان ها در ورزشکاران

استخوان چارچوب عضلات و ستون اصلی شکل و توده بدن بوده و سلامتی آن برای ورزش و زندگی عادی خیلی مهم می باشد. پارامترهای آزمایشگاهی ذیل برای بررسی عملکرد و سلامت استخوان  توصه می شوند:

• کلسیم(Ca): فراوان ترین کاتیون در استخوان ها می باشد. ذخیره اولیه کلسیم در استخوان ها است و کلسیم محلول در خون برای عملکرد عضلات و انتقال اعصاب ضروری است. با عرق ، مقدار قابل توجهی کلسیم می تواند بدن را در حین ورزش ترک کند، بنابراین سطح پایین آن می تواند باعث گرفتگی عضلات و سوزن سوزن شدن اندام ها در حین ورزش شود. افزایش سطح کلسیم همچنین می تواند ناشی از پرکاری تیروئید یا پرکاری پاراتیروئید باشد و سطوح پایین کلسیم می تواند به دلیل کم کاری تیروئید یا سطح پایین پروتئین خون باشد. کاهش کلسیم خون می تواند منجر به عوارضی مثل کاهش جذب کلسیم استخوانی، شکستگی های استخوانی، ناهنجاری های اعصاب وخون شود.
• فسفر(P): از عناصر معدنی مهم در خون است که برای سلامتی استخوان ها، غلظت بهینه آن ضروری می باشد. در معدنی شدن استخوان نقش مهمی دارد. حفظ نبست آن با کلسیم در بدن خیلی مهم می باشد.
• –         ویتامین D3: ویتامین D3 (1.25دی هیدروکسیD3)، (کوله کلسیفرول) در واقع یک پیش ساز هورمون است. برای تشکیل استخوان و متابولیسم استخوان و همچنین برای تنظیم متابولیسم کلسیم ضروری است و همچنین بر عملکرد سیستم ایمنی بدن تأثیر می گذارد. ویتامین D3 فعال (1.25 OH D3، کلسیتریول) متابولیسم کلسیم را تنظیم می کند: مقدار کمتر نشان دهنده متابولیسم ناکافی کلسیم است و مقدار بالا نشان دهنده سطح بالای کلسیم خون است. ویتامین D3 که در پوست با قرار گرفتن در معرض نور خورشید سنتز می‌شود یا از غذا و مکمل‌ها به دست می‌آید، برای سلامت استخوان، عملکرد سیستم ایمنی و عملکرد ماهیچه‌ها ضروری است. نیازهای افراد به ویتامین D3 متفاوت است و توصیه دریافت آن باید بر اساس نتایج آزمایش و مشورت با متخصصان باشد. فاکتورهایی مانند موقعیت جغرافیایی، رژیم غذایی و رنگدانه‌های پوست نیز بر مقدار ویتامین D3 تأثیر می‌گذارند که نیاز به آزمایش منظم برای افرادی دارد که ورزش می‌کنند. برای تصمیم گیری آگاهانه در مورد مصرف مکمل ها و قرار گرفتن در معرض نور خورشید، بهینه سازی عملکرد ورزشی، کاهش خطر آسیب و اطمینان از سلامت کلی بدن، آزمایش منظم مقدار ویتامین D3 با آزمایش خون توصیه می‌شود.

VI. ارزیابی پروفایل چربی های خون و بررسی ارتباط آنها با مخاطرات  عملکرد و سلامت قلب در ورزشکاران

• تری گلیسیرید(TG): نوعی چربی در بدن است. در افراد ورزشکار معمولا میزان آن نباید افزایش پیدا کند(چون ورزش باعث افزایش متابولیسم پایه وسوزش چربی می شود). اندازه گیری TG به ورزشکار کمک می کند تا تناسب خوبی بین میزان ورزش، تغذیه و چربی خون پیدا کند.
• کلسترول(Cholesterol): ابن نوع چربی در بافت ها و سلول های بدن وجود دارد. میزان آن ارتباط مستقیمی با اختلالات قلبی و عروقی دارد. سنجش آن به ورزشکار کمک می کند تا تعادل بین میزان کلسترول، رژیم غذایی مناسب و ورزش را متعادل سازد.
• لیپوپروتین های با چگالی بالا(HDL):کلسترول یا چربی خوب هم گفته می شود. میزان بالای آن (افزایش معقول)می تواند به حفظ سلامتی قلبی – عروقی کمک کند. در ورزشکاران معمولا میزان HDL بالا می رود. سنجش آن می تواند به ورزشکار این امکان را بدهد تا تاثیر ورزش بر روی میزان HDL را بررسی کند.
• لیپوپروتئین های با چگالی پایین(LDL): کلسترول یا چربی بد هم گفته می شود. میزان بالای آن می تواند منجر به مخاطرات سلامتی قلبی – عروقی بشود. در ورزشکاران معمولا میزان LDL کاهش می یابد. سنجش آن می تواند به ورزشکار این امکان را بدهد تا تاثیر ورزش و رژیم غذایی را  بر روی میزان LDL بررسی کند.
• لیپوپروتئین های با چگالی بسیار پایین(VLDL): این نوع چربی حاوی کلسترول وتری گلیسرید می باشد و افزایش آن با ناراحتی های قلبی- عروقی همراه است. در ورزشکاران میزان آن کاهش می یابد. سنجش آن می تواند به ورزشکار این امکان را بدهد تا تاثیر ورزش و رژیم غذایی را  بر روی میزان VLDL بررسی کند.

VII. آزمایش های بررسی قند خون در ورزشکاران:

• قند خون ناشتا یا FBS : یک شاخص ضروری برای بررسی مقدار گلوکز خون افراد پس از گرسنگی است و اطلاعات مهمی در مورد سلامت متابولیک ارائه می دهد. تست‌ FBS در درک پاسخ بدن به گرسنگی ، تشخیص مقدار غیرطبیعی قند خون و ارزیابی حساسیت به انسولین در طول ورزش اهمیت دارد. همچنین در تضمین ایمنی در حین ورزش، بهینه سازی عملکرد و پیشگیری از بیماری های طولانی مدت مانند دیابت نوع ۲ نقش دارد. برای حفظ سلامت و پیشگیری از بیماری های مزمن مرتبط با مقدار بالای قند خون، بررسی منظم FBS به افراد توصیه می شود.
• HbA1C: بیانگر تغییرات 2 الی 3 ماه قند خون می باشد و برای برسی تغییرات قند خون و کنترل آن، انجام آزمایش در ورزشکاران توصیه می شود.

Vپانل آزمایشات بررسی عملکرد تیروئید:

تیروئید غده اندوکراینی است که با تولید هومون های تیروئیدی  نقش مهمی در رشد، توانایی و تکامل جنسی افراد، میزان متابولیسم پایه و تنظیم انرژی بدن دارد.

• –TSH( هورمون محرک تیروئید): هورمون محرک تیروئید (TSH) توسط غده هیپوفیز تولید می شود و نقش مهمی در تنظیم عملکرد تیروئید ایفا می کند که به نوبه خود بر متابولیسم، مقدار انرژی و عملکرد فیزیکی کلی بدن تأثیر می گذارد. بررسی مقدار سطوح TSH برای ارزیابی تأثیر استرس فیزیکی بر عملکرد تیروئید، اطمینان از عملکرد بهینه تیروئید برای ورزش و بهبودی، شناسایی زودهنگام اختلالات تیروئید و مدیریت دارو برای افراد مبتلا به بیماری‌های تیروئید اهمیت دارد. انجام منظم آزمایش TSH برای ورزشکاران و افراد فعال برای حفظ عملکرد بهینه تیروئید و جلوگیری از بروز overtraining syndrome ضروری است.
• – T4و FT4: هورمون های تیروئیدی هستند که در تنظیم متابولیسم ، سطح انرژی و فعالیت عضلات نقش دارند.
• – T3 و FT3: هورمون های تیروئیدی هستند که در تنظیم متابولیسم ، سطح انرژی و فعالیت عضلات نقش دارند.
• در ورزشکاران بخصوص ورزشکاران دارای اختلالات تیروئیدی انجام دوره ای این آزمایشات اکیدا توصیه می وشد.

IX.پانل آزمایشات بررسی عملکرد و سلامت کلیه در ورزشکاران

• کراتی نین(Cr): محصول تخریب ناشی از ماهیچه هاست که سطح آن در بدن انسان نسبتاً ثابت است. مقادیر بالا در ورزش های فعال رایج است. از آنجایی که از طریق کلیه ها دفع می شود، افزایش سطح خون نیز ممکن است نشان دهنده اختلال فیلتراسیون کلیه ها باشد. این آزمایش بهترین بررسی پارامتر عملکرد کلیه است.
• اوره(Urea): نشانگر فعالیت ترکیبات متابولیت های نیتروژنه توسط کلیه ها است. افزایش آن نشانگر اختلال عملکرد کلیوی می باشد. در ورزشکاران رشته‌‏های قدرتی و پرورش اندام با توجه به اینکه هدف هایپرتروفی عضلات در اولویت اول این ورزشکاران می‏‌باشد، معمولا دریافت پروتئین روزانه بالاتر از حد مجاز می‌‏باشد. لازم به ذکر است بررسی شاخص BUN در این افراد بسیار حائز اهمیت است. عدم توجه به سطح سرمی BUN و عدم آگاهی از وضعیت کبد و کلیه‏‌ها پیامدهای خطرناکی را برای سلامتی ورزشکار به دنبال خواهد داشت.
• پتاسیم(K): پتاسیم موجود در سلول ها میزان مایعات بدن را تنظیم می کند و در حفظ تعادل اسید و باز نقش دارد. همچنین انقباض عضلانی را تحریک می کند، بنابراین تغییرات در سطح آن بر ضربان قلب تأثیر می گذارد. در طول ورزش شدید، مقدار قابل توجهی عرق از بدن خارج می شود. سطوح پایین پتاسیم همچنین می تواند باعث نارسایی تنفسی و آریتمی شود.
• سدیم(Na): سدیم خون انعکاس دهنده توازن الکترولیتی بدن است. تمرینات سنگین وورزش های طوالانی باعث تغییر میزان سدیم می شود

X. بررسی سیستم ایمنی ورزشکاران

روی(Zinc): آزمایش مهم برای بررسی سلامت سیستم ایمنی و همینطور سلامت پوست اندازه گیری روی یا زینک می باشد.

XI.پانل آزمایشات بررسی فاکتورهای خونی ورزشکاران از نظر کم خونی، عفونت، کمبود ذخایر آهن در ورزشکاران

• تست‌ CBC و یا Complete Blood Count آزمایش شمارش تعداد سلول ها در خون است و اطلاعات مفیدی در مورد سلامت کلی بدن ارائه می‌دهد و می‌تواند به بررسی سلامت در طول ورزش کمک کنند. چند دلیل ضروری بودن تست CBC در این زمینه عبارتند از: ارزیابی سلامت کلی، تشخیص کم خونی، تشخیص عفونت یا التهاب، ارزیابی وضعیت هیدراتاسیون، بررسی تعداد پلاکت ها، بررسی مقدار هموگلوبین و پیگیری پیشرفت ورزشی در طول زمان. انجام  تست CBC در ﻃﻮل ورزش ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ردﯾﺎﺑﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺗﻌﺪاد ﺳﻠﻮل ﻫﺎی ﺧﻮن در ﻃﻮل زﻣﺎن ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺨﺼﻮصا ﺑﺮاي ورزﺷﮑﺎران و اﻓﺮادی ﮐﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ورزشی سنگین دارﻧﺪ، ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ.افزایش تعداد گلبول های سفید خون ناشی از ورزش در ورزشکاران شایع است.  بنابراین لزوماً نشان دهنده التهاب در بدن نیست. علاوه بر این، در ورزش های معمولی تعداد گلبول های قرمز خون می تواند افزایش یافته و عملکرد ورزشی را تا حد خاصی به دلیل افزایش اکسیژن رسانی بهبود ببخشد، اما خون را به طور مداوم غلیظ می کند، در نتیجه خطر ترومبوز و ایجاد مشکلات قلبی را افزایش می دهد. تجزیه گلبول های قرمز خون در بین دوندگان رایج است و باعث کم خونی می شود.
• فریتین (Ferritin): ذخیره آهن بدن می باشد. برای ارزیابی ذخایر آهن جهت تشخیص افتراقی کم خونی ها(فقر آهن، تالاسمی و بیماری های مزمن) اضافه بار آهن (باعث تنش و مشکلات کبد و قلب می شود) سنجش ان در ورزشکاران توصیه می شود.
• TIBC-(Total iron-binding capacity): ظرفیت کلی پلاسما برای اتصال آهن است و نشان می دهد که آهن چقدر می تواند به پروتئین های پلاسما مثل ترانسفرین متصل شود. ارزیابی آن برای بررسی وضعیت آهن بدن و بیماری های مرتبط توصیه می شود.
• –آهن(Iron): این آزمایش میزان آهن خون را اندازه گیری می کند و می تواند به ما در تشخیص کمبود ویا اضافه بودن آهن خون ودر نتیجه اختلالات مرتبط کمک کند.

XII. پانل آزمایشات بررسی فرایندهای التهابی در ورزشکاران

• انواع تست های مورد نیاز در روند بررسی و پایش التهاب در ورزشکاران عیارتست از:
• – ESR: میزان رسوب سلول های خون است. در بررسی وجود التهاب (بدون توجه به علت آن )به پزشک کمک می کند. در ورزشکاران ریسک التهاب بالا می باشد.
• –CRP: میزان پروتئین CRP تولید شده در سلول های کبد را در صورت التهاب اندازه گیری می کند. به طور معمول، سطح آن در صورت عفونت های باکتریایی و قارچی به شدت افزایش می یابد. آزمایش  فقط می تواند التهاب موجود در بدن را تشخیص دهد، اما محل دقیق آن را نه. در صورت وجود التهاب، آزمایشات بیشتر با توجه به هرگونه شکایت توصیه می شود.
• hsCRP- ، یا پروتئین واکنشی c بسیار حساس: التهاب عمومی را با جزئیات زیاد اندازه گیری می کند. التهاب در جریان خون روند بیماری قلبی عروقی را تسریع می کند.

XIII.پانل آزمایشات بررسی عمکلرد کلیه و سیستم مجاری ادرای  از نظر عفونت و عملکرد

• آنالیز تجزیه ادرار (U/A) : ادرار کامل همراه با رسوب: این آزمایش برای تشخیص عفونت، ناهنجاری های متابولیک و بیماری کلیوی استفاده می شود. پس از افزایش فعالیت بدنی، افزایش پروتئین های خاصی اغلب در ادرار مشاهده می شود که معمولاً با استراحت از بین می رود.
• کشت ادرار U/C: برای بررسی عفونت احتمالی و یافتن آنتی بیوتیک مناسب باکتری مرتبط این تست مورد استفاده قرار می گیرد.
• انجام تست های U/Aو U/C  برای بررسی سلامت مجاری ادراری، سنگ های کلیوی، تشخیص التهابات،  و تشخیص عفونت های احتمالی(در ورزشکاران ریسک بالا است) توصیه می شود.

انجام پکیج آزمایشگاهی برای ورزشکاران چه زمانی توصیه می شود؟

ما بسته آزمایشگاهی چکاب ورزشکاران را برای ورزشکاران معمولی  و حرفه ای به عنوان بخشی از معاینه پزشکی ورزشی توصیه می کنیم. توصیه ما انجام آزمایشات سالانه برای ورزشکاران  معمولی، هر 3 ماه یک بار برای  ورزشکاران شرکت کننده در ورزش های مسابقاتی یا همراه با تمرین فعال، و هر دو ماه یکبار برای ورزشکاران حرفه ای، بسته به رشته ورزشی است.

در صورت کاهش محسوس عملکرد، خستگی، فرسودگی، بررسی مکرر مقادیر آزمایشگاهی  توصیه می شود.

آزمایشگاه بزرگمهر با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته ، داشتن فضایی مناسب و  پرسنل متخصص، به یکی از بزرگ‌ترین و دقیق‌ترین آزمایشگاه‌های تشخیصی در تهران و حتی کشور تبدیل شده است.  و آماده انجام تمامی آزمایشات پانل چکاب ورزشکاران عزیز را دارد.

تهیه وتنظیم : دکتر کمال یاوری

فلوشیپ علوم آزمایشگاهی بالینی و مسئول فنی آزمایشگاه