ارزیابی آزمایشگاهی عملکرد سیستم تولید مثل در آقایان
امروزه یکی از عواملی که بهشدت خانوادهها را تحت تاثیر قرار داده است و درگیریهای فکری زیادی ایجاد کرده، مسئلهی ناباروری است. تستها و روشهای بسیاری جهت تشخیص ناباروری مردان و زنان وجود دارد. در این مقاله سعی بر این است آخرین یافته های موجود در دنیا در مورد آزمایش های بررسی عمکرد تولید مثل در آقایان مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
ارزیابی اختلال عملکرد تولید مثل در مردان معمولاً با تجزیه و تحلیل مایع منی آغاز می شود زیرا از لحاظ اقتصادی این یک روش مقرون به صرفه و نسبتاً ساده است. علاوه بر این، اگر نتایج نرمال باشد، ارزیابی های بیشتر اغلب غیر ضروری است. اگر تجزیه و تحلیل مایع منی غیرطبیعی باشد، آنالیزهای هورمونی انجام می شود که شامل سطوح FSH، LH و تستوسترون است.
-
تجزیه و تحلیل مایع اسپرم
آزمایش اسپرم در ارزیابی اختلالات تولید مثل، به ویژه ناباروری، آنالیز مایع منی برای انتخاب اهداکنندگان جهت تلقیح درمانی و نظارت بر موفقیت روشهای جراحی مانند واریکوسلکتومی و وازکتومی استفاده میشود. تجزیه و تحلیل مایع منی شامل روش های میکروسکوپی و ماکروسکوپی است. روش های ماکروسکوپی شامل اندازه گیری خواص فیزیکی (به عنوان مثال، حجم) و شیمیایی (به عنوان مثالpH ) است.
- جمع آوری نمونه
برای آزمایش اسپرم باید به بیمار آموزش داده شود که مایع منی را بعد از 2 تا 5 روز پرهیز از رابطه جنسی، جمع آوری کند تا اطمینان حاصل شود که تعداد اسپرم در بالاترین حد خود خواهد بود و قابلیت اطمینان آزمایش را بهبود می بخشد. دورههای طولانیتر پرهیز از رابطه جنسی معمولاً منجر به افزایش غلظت اسپرم اما کاهش تحرک اسپرم میشود. برای جمع آوری مایع منی، آزمایشگاه باید یک ظرف پلاستیکی استریل (پلی پروپیلن) با درپوش پیچ دار در اختیار فرد قرار دهد. نمونه منی باید ظرف 1 ساعت پس از جمع آوری، به آزمایشگاه تحویل داده شود و در طول حمل و نقل گرم نگه داشته شود. اگر مشکوک به انزال رتروگراد باشد، ممکن است در این زمان نمونه ادرار پس از انزال جمع آوری شود. برای ارزیابی اسپرم باید دو نمونه باید در فواصل 2 تا 3 جمع آوری شود. اگر تفاوت قابل توجهی در آنالیز آنها وجود داشته باشد نمونه های اضافی باید جمع آوری شوند. در حالت ایدهآل، نمونههای منی باید در خلوت در اتاق مجاور آزمایشگاه جمعآوری شوند، زیرا در مورد برخی از نمونهها لازم است که اسپرم در اسرع وقت از پلاسمای منی جدا شود. فن آوری های کمک باروری (ARTs) مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF)، مستلزم آن است که اسپرم متحرک از پلاسمای منی ظرف 1 ساعت پس از انزال جدا شود تا از اسپرم در برابر اثرات بازدارنده پلاسمای منی بر روی لقاح محافظت شود. منی باید از طریق استمناء به دست آید. اگر شرایط مانع از چنین جمع آوری شود، کاندوم های مخصوص سیلاستیک باید برای جمع آوری مایع منی در هنگام مقاربت در دسترس باشد. نمونههای منی ناقص نباید مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند زیرا میتوانند مقادیر نادرستی را ارائه دهند.
1-2. آزمایشات مایع منی
آزمایش ماکروسکوپی اسپرم باید بعد از مایع سازی انجام شود که معمولا در کمتر از 20 دقیقه در دمای اتاق اتفاق می افتد. عدم دریافت مایع ممکن است نشان دهنده ترشح ناکافی پروستات باشد. مایع منی باید قبل از معاینه کاملاً مخلوط شده و ویسکوزیته آن ثبت شود. حجم انزال را می توان با وزن کردن لیوان جمع آوری قبل و بعد از جمع آوری نمونه اندازه گیری کرد. ظاهر رنگ زرد در یک نمونه مایع منی با پیوسپرمی(چرک اسپرم) همراه است. رنگ زنگ زدگی ناشی از خونریزی های کوچک در کیسه منی است. محدوده pH از 7.2 تا 7.8 است با این حال، ممکن است با عفونت حاد در پروستات، وزیکول منی یا اپیدیدیم pH به 8.0 یا بیشتر افزایش یابد. در صورت وجود آلودگی با ادرار، انسداد در مجاری انزال یا اگر نمونه عمدتاً از مایع پروستات تشکیل شده باشد، pH 7.0 یا کمتر خواهد بود. برای به دست آوردن غلظت، تحرک، مورفولوژی و آگلوتیناسیون اسپرم باید مطالعات میکروسکوپی انجام شود. سایر عناصر سلولی، مانند سلول های چند ضلعی مجرای ادرار و سلول های گرد مانند سلول های اسپرم زا و لکوسیت ها نیز می توانند هنگام شمارش اسپرم در هموسیتومتر یا محفظه ماکلر مشاهده شوند. با توجه به اینکه تحرک و سرعت اسپرم وابسته به دما است، این پارامترها باید روی یک میکروسکوپ با مرحله گرم ارزیابی شوند. حداقل چهار میدان مختلف هر دو نمونه باید شمارش شود و میانگین هشت خوانش جداگانه ثبت شود. سپس تعداد کل اسپرم با ضرب فاکتور رقت (محدوده غلظت طبیعی، 15-50 میلیون در میلی لیتر) در حجم آن (محدوده طبیعی، 2-5 میلی لیتر) محاسبه می شود. تحرک کل (محدوده طبیعی، 40٪ یا بالاتر) به عنوان درصد اسپرم هایی که حرکت می کنند، بیان می شود. تحرک پیشرونده یا رو به جلو (محدوده طبیعی، 32٪ یا بیشتر) به عنوان درصد اسپرمی که در یک حرکت خطی و رو به جلو حرکت می کند بیان می شود. علاوه بر این، حرکت رو به جلو هم درجه بندی می شود. به اسپرم با تحرک سریع اسپرم در یک خط مستقیم با انحراف کم و حرکت جانبی کم درجه 4 و یا اگر کندتر حرکت کند درجه 3 عنوان می شود. اسپرم های درجه 2 حتی آهسته تر و با انحراف قابل توجهی حرکت می کنند. اسپرم های درجه 1 پیشرفت رو به جلو ندارند. پیشرفت صفر به معنای عدم وجود هرگونه تحرک است. اگر تحرک کمتر از 30٪ باشد، یک رنگ حیاتی مانند ائوزین Y همراه با نیگروسین به عنوان یک ضد رنگ انجام می شود. در میکروسکوپ زمینه روشن، اسپرم مرده قرمز رنگ می گیرد، در حالی که اسپرم زنده رنگ را حذف کرده و بدون رنگ به نظر می رسد. در نمونههایی که اسپرم قابل مشاهده نیستند، مانند مایع منی بعد از وازکتومی، کل نمونه باید سانتریفیوژ شود و رسوب ته نشین برای یافتن قطعات اسپرم سالم یا آسیبدیده بررسی شود. تجزیه و تحلیل باید در 4 تا 6 ماه تکرار شود.
آگلوتیناسیونزمانی اتفاق می افتد که اسپرم های متحرک به یکدیگر بچسبند. جهت گیر های مخلتلفی از آگلوتیناسیون در یک نمونه بسته به ویژگی آنتی بادی های اسپرم تکرار می شوند، مانند سر به سر، دم به دم، قطعه میانی به قسمت میانی، یا روش های مختلط. آگلوتیناسیون یک علت ایمونولوژیک ناباروری را نشان می دهد و باید توصیفی از نوع آگلوتیناسیون ثبت شود. این آگلوتیناسیون معمولاً می تواند از تجمع ناشی از عفونت های باکتریایی یا بقایای بافتی با توجه به جهت گیری غیر اختصاصی اسپرم تشخیص داده شود. سلولهای Round به دو دسته سلولی تقسیم می شوند: سلولهای زایای نابالغ با یک یا دو هسته بسیار متراکم و سیتوپلاسم نسبتاً بزرگ ، و دیگری لکوسیتهای پلیمورفونوکلئر (چند هسته ای )که کوچکتر از سلولهای زاینده هستند و نسبت هسته/سیتوپلاسمی کمتری دارند. رنگ آمیزی پراکسیداز به طور خاص لکوسیت های پلی مورفونکلئر را در حضور لنفوسیت ها و سایر سلول هایی که به طور معمول در مایع منی وجود دارند شناسایی می کند. باید به آلودگی باکتریایی و وجود یا عدم وجود سلول های اپیتلیال توجه داشت. اگر هیچ اسپرمی دیده نشود و همراه با حجم کم مایع منی باشد، باید آزمایش فروکتوز برای تایید وجود مایع از وزیکول سمینال انجام شود و همین آزمایش باید روی ادرار پس از انزال انجام شود تا انزال رتروگراد را رد کند. با این حال، اهمیت نتیجه آزمایش فروکتوز در طول سال ها به دلیل در دسترس بودن ابزارهای تشخیصی مستقیم تر، مانند سونوگرافی ترانس رکتال، کاهش یافته است.
مورفولوژی اسپرم می تواند باروری را پیش بینی کند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) مقادیر نرمال جدید را بر اساس داده های مردان با باروری اثبات شده استاندارد کرده است. این مردان به عنوان مردانی تعریف می شدند که می توانستند در ۱۲ ماه گذشته شریک زندگی خود را باردار کنند. به طور معمول، بیش از 4٪ از اسپرم در یک نمونه مایع منی باید مورفولوژی طبیعی را نشان دهد. کروگر و همکارانش معیارهای سخت گیرانه ای را برای مورفولوژی طبیعی اسپرم ایجاد کردند. اسپرم های مورفولوژیکی غیرطبیعی معمولاً دارای نقص های متعدد هستند. میانگین تعداد نقایص در هر اسپرم، که به عنوان شاخص تراتوزواسپرمیک تعیین می شود، یک پیش بینی کننده قابل توجه عملکرد اسپرم در داخل بدن و در شرایط آزمایشگاهی است. نمره مورفولوژی دقیق بیش از 4 درصد نرمال نشان دهنده قابلیت بارورسازی عالی است. نمرات بین 0 تا 3 درصد ناتوانی احتمالی در باروری و لقاح را پیش بینی می کند. تغییرپذیری گسترده در اندازه کلاهک آکروزومی بارزترین ویژگی اسپرم غیر طبیعی است. یک کلاهک آکروزومی کمتر از یک سوم سطح سر، غیر طبیعی در نظر گرفته می شود، و همینطور احتباس یک قطره سیتوپلاسمی بزرگتر از نیمی از اندازه سر و یک دم کمتر از 45 میکرومتر طول غیر طبیعی در نظر گرفته می شود. نکته قابل توجه ارتباط مستقیم بین اندازه آکروزوم و دفعات لقاح یا بارداری است.
- آزمایشات ایمونولوژی
اتصال آنتی بادی اسپرم به آنتی ژن های سر یا دم برای ناباروری ایمونولوژیک اختصاصی در نظر گرفته می شود. آنتی بادی ها معمولاً از کلاس ایمونوگلوبولین Ig A یا IgG و به ندرت از کلاس IgM هستند. آنتی بادی های IgA از نظر بالینی اهمیت بیشتری دارند. روشهای معمول شناسایی آنتیبادیهای متصل به اسپرم از طریق تست های مستقیم یا غیر مستقیم واکنش آگلوتیناسیون مخلوط (MAR) برای IgG و IgA، و یا با سنجش immunobead( که همه ایمنوگلوبین ها را اما با حساسیتهای متفاوت شناسایی میکند) می باشد. هر دو آزمایش به اسپرم متحرک نیاز دارند. آزمایش مستقیم MAR را می توان بر روی مایع منی تازه انجام داد و نتیجه را می توان در عرض چند دقیقه با میکروسکوپ نوری خواند.
منی با ذرات لاتکس پوشیده شده با IgG غیر اختصاصی انسانی مخلوط می شود. سپس، آنتی سرم تک اختصاصی IgG انسانی اضافه می شود. آنتی IgG به IgG متصل به اسپرم (در صورت وجود)و IgG متصل به ذرات برای تشکیل آگلوتینات های مخلوط به همدیگر متصل می شود. در غیاب IgG متصل به اسپرم، آنتی IgG فقط ذرات لاتکس را آگلوتینه می کند. تحت میکروسکوپ نوری، اتصال موضعی ذرات، آنتی بادی را به اشکال خاص پیوند با سر، دم یا هر ناحیه دیگری از اسپرم شناسایی می کند. یک آزمایش غیر مستقیم نیز می تواند با این معرف جهت تشخیص وجود آنتی بادی اسپرم در مایع منی، مخاط دهانه رحم یا سرم انجام شود. وقتی که بیدها با آنتیسرمهای تک اختصاصی برای هر کلاس پوشانده میشوند، سنجش ایمونوبید میتواند هر سه کلاس ایمونوگلوبولین را شناسایی کند. بنابراین، قبل از افزودن بیدها، اسپرم ها شسته می شوند تا تمام ایمونوگلوبولین های آزاد حذف شوند. یک سنجش غیر مستقیم نیز می تواند با این معرف طراحی شود. بهتر است این آزمایش در زیر میکروسکوپ فازی خوانده شود. افزایش خطر تولید آنتی بادی علیه اسپرم در مردان با وازکتومی، عفونت های مکرر غده پروستات، انسداد مجاری، کریپتورکیدیسم، واریکوسل، بیوپسی بیضه، تروما، سرطان، و استعداد ژنتیکی مرتبط است. در زنان، آنتی بادی اسپرم معمولاً با التهاب شدید مخاطی دستگاه تناسلی همراه است، اما همه علل به طور کامل شناخته نشده است.
عفونت های دستگاه تناسلی ممکن است اثرات نامطلوب قابل توجهی بر باروری مردان و زنان داشته باشد. مثلا اشرشیاE.coli می تواند باعث آگلوتیناسیون و بی حرکتی اسپرم شود و چسبیدن E. Coli به اسپرم توسط مانوز و ساختارهای سطح سلولی اتصال دهنده مانوز موجود در هر دو نوع سلول انجام می شود. هنگام جمعآوری نمونه منی برای تشخیص باکتری یا مخمر باید اقدامات احتیاطی ویژهای انجام شود تا احتمال وجود منابع خارجی آلودگی از بین برود. کشت پلاسمای منی ممکن است به تشخیص عفونت غدد جانبی مردانه، به ویژه پروستات کمک کند. اگر غلظت باکتری ها از 1000 واحد تشکیل دهنده کلنی در میلی لیتر بیشتر شود، کلنی ها باید شناسایی و از نظر حساسیت آنتی بیوتیکی آزمایش شوند.
- بررسی غدد جانبی
عملکرد وزیکول سمینال، پروستات و اپیدیدیم را می توان با تجزیه و تحلیل اجزای منحصر به فرد هر یک ارزیابی کرد. به عنوان مثال، ترشحات پروستات اسیدی است و حاوی اسید فسفاتاز است. مایع منی که قلیایی تر از نرمال است (pH> 8.0) و اسید فسفاتاز کمتری داشته باشد، نشان دهنده اختلال عملکرد پروستات است. فروکتوز معیاری برای عملکرد ترشحی وزیکول سمینال است. در آزواسپرمی ناشی از فقدان مادرزادی وازا دفرنتی، سطح فروکتوز پایین ممکن است نشان دهنده دیسژنزی مرتبط با وزیکولهای سمینال باشد. انسداد مجرای انزال یا آژنزیس وازا دفران و وزیکولهای سمینال ممکن است منجر به تولید مایع منی با حجم کم، pH پایین، عدم انعقاد و عدم وجود بوی مشخص منی شود. آلفا گلوکوزیداز خنثی فقط از اپیدیدیم منشاء می گیرد. اندازهگیری آن برای انسداد مجرای دیستال وقتی با یافتههای هورمونی و بیضه در نظر گرفته شود، ارزش تشخیصی دارد.
- تجزیه و تحلیل تصویری
ارزیابی معمول منی را می توان توسط یک سیستم آنالیز تصویر خودکار انجام داد که از حرکت سر اسپرم برای بدست آوردن مقدار پارامترهای مختلف شناوری استفاده می کند. با این حال، اسپرم انسان با توجه به مورفولوژی، ویژگی های شناوری و محتوای DNA فوق العاده ناهمگن است. بنابراین، هیچ منبعی برای ارزیابی نمونه ها به عنوان طبیعی یا غیر طبیعی و بارور یا نابارور در تصویربرداری وجود ندارد. از این رو، ارزیابی مایع منی با روشهای دستی که توسط کادر فنی آموزش دیده انجام میشود، یک روش استاندارد در آزمایشگاههای آندرولوژی باقی میماند.
2. آنالیزهای هومورنی
اگر چندین آنالیز منی آزواسپرمی (بدون اسپرم)، الیگواسپرمی (کمتر از 15 میلیون اسپرم در میلی لیتر) یا ناهنجاری دیگری را نشان دهد، آنگاه آنالیزهای هورمونی برای کمک به شناسایی اختلال عملکرد خاص انجام می شود.
کاهش تستوسترون همراه با افزایش LH و FSH نشان دهنده نارسایی اولیه بیضه است. این می تواند اکتسابی یا به دلیل یک بیماری ژنتیکی باشد (سندرم کلاین فلتر). کاهش تستوسترون همراه با کاهش یا نامناسب LH و FSH طبیعی نشان دهنده بیماری هیپوتالاموس هیپوفیز و در نتیجه نارسایی ثانویه بیضه است. هنگامی که سطح LH و FSH طبیعی است، بیماری ثانویه را می توان با آزمایش تحریک hCG تأیید کرد. hCG با گیرنده های LH تعامل دارد. در مردان، چنین تعاملی سلولهای لیدیگ را تحریک میکند، در صورت طبیعی بودن سلول ها، سنتز و ترشح تستوسترون انجام می شود. بنابراین، تجویز hCG باید باعث افزایش تستوسترون سرم در نارسایی ثانویه بیضه شود اما در نارسایی اولیه بیضه نمی شود. اگر بیماری هیپوفیزی – هیپوتالاسمی مطرح باشد پرولاکتین اندازه گیری می شود. هایپرپرولاکتینمی با تنظیم طبیعی ترشح FSH و LH توسط GnRH تداخل دارد و پرولاکتینوما شایع ترین نوع تومور هیپوفیز است. با این حال، اگر PRL بالا باشد، کم کاری تیروئید اولیه باید به عنوان یک علت احتمالی کنار گذاشته شود. در کم کاری تیروئید اولیه، TSH و هورمون آزاد کننده تیروتروپین (TRH) افزایش می یابد. اگرچه عملکرد TRH تحریک سنتز و ترشح TSH است، اما TRH سنتز و ترشح پرولاکتین را نیز تحریک می کند. بنابراین، TSH بالا نشان می دهد که کم کاری تیروئید اولیه علت هیپرپرولاکتینمی است، در حالی که TSH طبیعی نشان می دهد که پرولاکتینوما علت آن است. اگر مورد دوم بود از تکنیک های تصویربرداری با تصویربرداری رزونانس مغناطیسی(MRI) برای ارزیابی بیشتر محور هیپوتالاموس-هیپوفیز استفاده می شود.
اگر سطوح نرمال تستوسترون، LH و FSH همراه با الیگوسپرمیا یا آزواسپرمی باشد، آنگاه فروکتوز مایع منی باید ارزیابی شود. عدم وجود آن حاکی از عدم وجود مادرزادی وازا دفران و وزیکولهای سمینال است. وجود آن (فروکتوز) نشان دهنده انسداد مجرای یا نارسایی اسپرماتوژنیک است که با استفاده از بیوپسی بیضه قابل تشخیص است. الیگواسپرمی همراه با تستوسترون و LH طبیعی همراه با افزایش FSH نشان دهنده نارسایی لوله منی ساز است. افزایش FSH احتمالاً به دلیل کاهش مهار بازخورد منفی توسط کاهش اینهیبین سلول سرتولی است. افزایش تستوسترون و LH همراه با FSH طبیعی/یا افزایش یافته نشان دهنده عدم حساسیت جزئی یا کامل آندروژن است. تستوسترون از طریق گیرنده های آندروژن بازخورد منفی در ترشح GnRH در سطح هیپوتالاموس می دهد. جهش ژنتیکی گیرنده های آندروژن در نورون های هیپوتالاموس منجر به افزایش ترشح LH هیپوفیز، مقاومت به تستوسترون، هیپوگنادیسم و الیگواسپرمی می شود.
در پروتکل های ارزیابی هورمونی، شایع ترین آنها، یعنی اندازه گیری نه تنها تستوسترون تام بلکه تستوسترون آزاد و/یا در دسترس زیستی(bioavailable) نیز رایج تر شده است. تستوسترون زیستی نشان دهنده مجموع تستوسترون آزاد بعلاوه شکل اتصالی ضعیف آن به آلبومین می باشد. تستوسترون باقیمانده به شدت به پروتئین SHBG متصل است. تستوسترون آزاد یا در دسترس زیستی با دقت بیشتری نشان دهنده هورمون فعال بیولوژیکی است. به عنوان مثال، سطوح SHBG با کاهش تستوسترون، افزایش استروژن، پرکاری تیروئید و بیماری کبد افزایش می یابد، در حالی که با افزایش تستوسترون، کم کاری تیروئید و آکرومگالی مقدار SHBG کاهش می یابد. بنابراین، اگر SHBG بالا باشد، تستوسترون تام ممکن است طبیعی باشد، اما هورمون آزاد یا در دسترس زیستی ممکن است پایین باشد. برعکس، اگر SHBG پایین باشد، تستوسترون تام ممکن است طبیعی باشد، اما هورمون آزاد یا در دسترس زیستی ممکن است بالا باشد. روشهایی برای اندازهگیری تستوسترون تام به آسانی در آنالایزرهای ایمونواسی خودکار موجود است، اما روشهای اندازهگیری تستوسترون آزاد و زیستی در دسترس بسیار کار سختی است. در نتیجه، آنالیز تستوسترون آزاد و زیستی معمولاً در آزمایشگاه مرجع انجام می شود. همین ملاحظات در مورد اندازه گیری تستوسترون در زنان نیز اعمال می شود
تصور می شود که ژنیکوماستی(یکی از علل ناباروری) یا رشد سینه در مردان به دلیل عدم تعادل نسبی بین آندروژن (کاهش) و استروژن (افزایش) که در غده پستانی عمل می کنند، می باشد. کاهش عملکرد آندروژن می تواند به دلیل کمبود غلظت و/یا کمبود گیرنده (عدم حساسیت) باشد. این وضعیت در دوران نوزادی و بلوغ غیر معمول نیست. علل مختلف دیگری از جمله ناهنجاری های غدد درون ریز، تومورها، بیماری های سیستمیک و بسیاری از داروها شناسایی شده است. قطع یا تغییر داروها می تواند بیماری ناشی از دارو را حذف کند و بیماری کبد یا کلیه را می توان از طریق غربالگری بیوشیمیایی خون شناسایی کرد. اندازه گیری تستوسترون، استرادیول، LH، hCG، پرولاکتین و TSH سرم می تواند ناهنجاری غدد درون ریز یا تومور ترشح کننده هورمون را نشان دهد. نتایج از این آزمایشها همراه با روشهای تصویربرداری میتوانند به افتراق موارد زیر به عنوان علل احتمالی ژنیکوماستی کمک کنند: نارسایی اولیه یا ثانویه بیضه، پرکاری تیروئید، مقاومت آندروژن، پرولاکتینوما، تومور سلول زایای بیضه یا خارج بیضه، تومور سلولی لیدیگ یا سرتولی، یا تومور آدرنال.
2022.Ref: Henry’s Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods. 24th Edition
آزمایشگاه بزرگمهر با دارا بودن پیشرفته ترین تجهیرات و تکنولوژی(سیستم اتوماتیک آنالیز اسپرم HFT CASA منطبق بر آخرین دستورالعمل های WHO)، متخصصین و پرسنل متبحر آزمایشات ارزیابی تولید مثل در آقایان از جمله آزمایشات پیشرفته اسپرم و هورمون ها را ارائه خدمات می دهد.
تهیه و تنظیم
دکتر کمال یاوری
فلوشیپ علوم آزمایشگاهی کلینیکال
متخصص بیوشیمی بالینی و هورمون شناسی
مسئول فنی آزمایشگاه بزرگمهر